Stadsmakkers en Energiefababriek

Samen weven aan de stad
Achter het station in Amersfoort loop je langs kille torens van beton, en net als je denkt dat je fout zit, lees je “Wees Blij!”, Zandfoort aan de Eem. En dáár ligt de Inspiratieboot waar een groep van ruim twintig stadsmakers elkaar trof over twee voorbeelden van stad maken en het onderhouden van de relatie met de gemeente.

Stadsmakkers Zwolle
Arjan Broer is betrokken bij allerlei bewegingen die bijdragen aan een betere stad: zoals de Droom van Zwolle, Stadspicknick, Burger aan zet, Zwolle in Transitie en recent ook Boost Zwolle. Om al deze bewegingen heen beweegt een groep mensen. Zij noemen zich geen Stadsmakkers, maar ze ‘zijn het’. Hij beschrijft de Stadsmakkers als een zwerm spreeuwen. Er is geen aanwijsbare organisatie, iedereen vliegt in vrijheid mee, splitst soms af, vormt weer een nieuwe groep. Zwolle heeft de luxe dat de zwerm groot is. Arjan schat de kern op 30 personen. Maar het is een veelvoud.

In Zwolle heerst een geest van samen doen en ‘ het elkaar gunnen’. Er is een uitnodigend klimaat voor initiatiefnemers in Zwolle. Misschien ook, omdat de gemeente al heel vroeg een Ideeënmakelaar had. Die is nu vervangen door een gidsteam, een groep ambtenaren die bruggen gaan bouwen tussen initiatieven in de stad en het handelen van de gemeente. Met elkaar weven we aan de samenleving.

Bijzonder is dat de Stadsmakkers geen locatie hebben en geen eigen communicatiekanaal (website). Sommige Knooppunten hechten juist veel waarde aan een plek. Mellouki Cadat zei in de Academie van 19 januari juist, dat een welkome, veilige plek van belang is voor het smeden van multi- en interculturele initiatieven. De kunst is om je als Stadsmakkers (als groep en individueel) vindbaar te maken, voor ideeënhouders én voor ambtenaren. Dat gebeurt door heel intensief netwerken en contacten met personen met aandacht onderhouden. Mensenwerk.

Energiefabriek Apeldoorn
Als er één broedplaats organisch is ontstaan is het wel de Energiefabriek in Apeldoorn. De drijvende kracht is Jacob Brobbel die werkt aan de missie: zichtbaar maken van de circulaire stad. De oude Zwitsal fabriek bleek het ankerpunt voor de missie. De komst van 28 studenten die een plek nodig hadden was aanleiding voor het beschikbaar stellen van een bijgebouw op het Zwitsal terrein dat gesloopt zou worden. Van hieruit groeide de groep. Jacob Brobbel zette van begin af aan in op 4 domeinen: overheid, onderwijs, bedrijven en burgers. De gemeente praatte en dacht hier al heel lang over, maar het ‘ doen’ is iets anders. De Energiefabriek begon bij het ‘ doen’.

Er werd gestart met bijzondere initiatieven zoals Living Topsport en Human Innovation Lab. Men begon gewoon, eerst ondergronds. Als je te vroeg laat zien wat je doet, kan het kapot gaan. Als je merkt dat het zichtbaar wordt, als mensen er naar gaan vragen en over gaan praten, dan is het momentum daar. Dan is er genoeg urgentie.Timing is van groot belang.

Apeldoorn heeft een saai imago, maar onder het maaiveld bruist het. De Energiefabriek heeft toegang tot die onderstroom. De plek het Zwitsal terrein werkte als een magneet. Dit trekt weer grote en kleine bedrijven aan, die afkomen op deze nieuwe energie. In die zin is een plek dus ook weer van belang.

De rol van de gemeente
De gemeente Apeldoorn was blij met de beweging. Zij heeft verschillende behoeften die een integrale benadering vragen en waar de Energiefabriek bij aansluit:
– Economische ontwikkeling, door innovatie en stimuleren ondernemerschap en goed aanbod werknemers
– Vergrijzing kantelen. Zorgen dat studenten naar Apeldoorn terugkomen als werknemers en start ups
– Samenwerking manifest maken tussen overheid, onderwijs, bedrijven en burgers leidend tot meer innovatieve aanpak van maatschappelijke vraagstukken (zoals werkgelegenheid creëren)
De gemeente ging niet ‘op haar handen zitten’ om het broeden niet te verstoren, maar bleef in contact.
De gemeente hecht veel waarde aan economische ontwikkeling, maar bedenkt dit niet vanuit het gemeentehuis. Er zijn account managers (zoals David Beij) die vooral bij het bedrijfsleven ophalen wat daarvoor nodig is. Deze bruggenbouwers leggen ook voor de Energiefabriek verbindingen. Je ziet dat de gemeente de beweging al heeft gemaakt van ‘ wij doen het niet zelf, maar zorgen dat andere het beter kunnen’. Niet alle ambtenaren denken zo, maar wel een stel. Ze heten geen ‘gidsen’, zoals in Zwolle maar ze gidsen wel. Ze worden niet expliciet gesteund, maar ook niet gestopt, aldus Angelique van Lieshout.

Over geld
Onafhankelijkheid is een sleutelwoord. De Energiefabriek heeft niet om subsidie gevraagd bij de gemeente en de gemeente heeft het niet aangeboden. De Energiefabriek huurt tegen een commerciële prijs. Had zij gratis gebruik gemaakt van de plek, was zij niet bestand geweest tegen kopers. Ondertussen komen veel plannen tot stand door samenwerking. Zo doneert een van de bedrijven de CV-installatie. Mensen snappen dat gratis niet bestaat en willen niet alleen maar ‘nemen’. De inkomsten komen dan naar je toe.
Het is nog niet zo, dat de geldstromen die bijvoorbeeld gaan naar gemeentelijke inspanningen voor mensen met afstand tot de arbeidsmarkt, nu stromen naar de bierbrouwer in de Energiefabriek, die met hen werkt. Ombuigen van geldstromen is een lange termijn verhaal. De Energiefabriek zou dat wel willen, maar maakt zich er niet afhankelijk van.

Faciliteren
Als je gaat samenwerken moet als het ware een onzichtbare hand de partners bijeen brengen en zorgen voor een gelijk speelveld. Als je in het midden gaat staan, heb je de macht en is de balans weg. Geld is macht en heeft ook de neiging om in het midden te gaan staan en te gaan ‘ bepalen’.
De overheid heeft vaak een Pavlov-reactie als ze iets belangrijk vinden: veel geld beschikbaar stellen en het snel regelen. Dat speelde ook in de (gemeenteraad van) Apeldoorn. Jacob Brobbel werkt vanuit de gedachte: die top van de berg halen is belangrijk, maar de weg ernaartoe ook. Die heeft zijn eigen tijd. De kronkelweg die je aflegt is niet voor niets, iedere haarspeldbocht levert je iets dat nodig is voor groei.

Enkele kernpunten
De volgende punten neem ik mee:
Hou de wens om snel te scoren op afstand, ‘trust the people trust the proces’, timing is alles.
Maak als Knooppunt je meerwaarde expliciet en werk aan ombuigen van bestaande geldstromen.
Maar maak je daarvan niet afhankelijk! Begin gewoon, en uiteindelijk weet iedereen dat gratis niet bestaat.

“Wees Blij!” zei het bord van Zandfoort aan de Eem weer bij het verlaten van de boot. “En vertrouw!” voeg ik er aan toe.

Rinske van Noortwijk
3 februari 2016

Zandfoort aan de Eem

Lees hier meer over de presentaties van Stadsmakkers en de Energiefabriek.